ఛందస్సు

 

UU, IUI, UI, II గణములతో మూడు వృత్తములు 

==

రెండక్షరముల గణములు నాలుగు. అవి UU, IU, UI, II. ప్రతి గణము ఒకే మారు వచ్చునట్లు అన్ని గణములతో 24 విధములుగా వృత్తములను కల్పించ వీలగును. ఇవన్నియు పాదమునకు ఎనిమిది అక్షరములు ఉండే అనుష్టుప్పు ఛందమునకు చెందినవి. అందులో మూడు లక్షణ గ్రంథములలో తెలుప బడినవి. అవి - చిత్రపదా (వృత్తజాతి సముచ్చయము), అనుష్టుప్పు (బృహజ్జాతకము), సువిలాసా (ఛందఃకౌస్తుభము). ఇందులో మొదటి రెంటికి గతి మూడు చతుర్మాత్రల గతి. కాని నేను రెండక్షరముల నాలుగు గణములకు సరిపోయేటట్లు రెండక్షరముల పదములతో క్రింద ఉదాహరణములను ఇచ్చినాను. అక్షరసామ్య యతి అనవసరమైనను ఉంచినాను. కాని (-) గుర్తుతో ఎత్తి చూపలేదు. 

 

==

గణములు -న,న,మ,న యతి- 8 

రకరకములుగా వ్రాయించెదను 

ప్రకటన సలుపన్‌ రాజేశి కృప 

ఒకటని కలదా యుత్సాహమిడ 

చకచక కలమున్‌ సాగించునెడ 

పలుకుదురెవియో వాగ్వాదముల 

నిలుపకుమెదలో నీవొక్కటియుఁ 

బలికెడి తలినే భావించుకొని 

యలరుచు మదిలో నల్లన్‌ సబబు 

తలిహృదయములోఁ దట్టించునవి 

వెలువడ వడిగా విన్నాణముగ 

వెలుఁగులనిడుటే విద్యార్థులకుఁ 

బలుకుల తలివే ప్రాబల్కులయి 

కలవరమిడువై గర్వాంధులకు 

సలుపును ముదమే సచ్ఛీలురకు 

తెలిపెడి విధమే ధీమాన్యముగాఁ 

గొలువగ రహితో గోప్త్రీ పదము 

పరుగుల నిడుటే వాగై సతము 

హరిహరులయినన్‌ హర్షంబొదవఁ 

బరిపరి వొగడన్‌ వాగ్వాదినిని 

ధరణికి దగువే తట్టించెనని 

మక తిక తిక మే ఏకం సమయ 

చకచక తకధిమ్ చేసే  వినయ 

లకలక వినయం వల్లే ప్రణయ 

సకలము కధ ఏ నేనే ప్రతిభ 

వకటవ వరుసేచెప్పే ను కధ 

సకటమువలె సాగేలే వ్యధలు 

నకశిఖ పలుకే చేర్చే ను కధ

ఎకరముపొలమే దున్నేను మది

          ***

చిత్రపదా - భ/భ/గగ UI IU II UU 

8 అనుష్టుప్పు 55 

==

రమ్ము సఖా రస పోషా 

ఇమ్ము సుధన్ హృదయేశా 

నమ్ము ననో నళినాక్షా 

చిమ్ము సుధల్ సిరి వక్షా 

==

అనుష్టుప్పు - త/జ/లగ UU II UI IU 

8 అనుష్టుప్పు 109 

==

నిన్నే కద నేను సదా 

కన్నా మదిఁ గాంతుఁ గదా 

తెన్నుం గల దీప శిఖా 

పున్నె మ్మగుఁ బొందు సఖా 

==

సువిలాసా స/ర/గల II UU IU UI 

8 అనుష్టుప్పు 148 

==

దిన మందో దిశల్ చూతు 

క్షణ మందే కథల్ వ్రాతు

మన మందో మరుల్ మిన్న 

కన దల్వన్ గలల్ సున్న 

==

విధేయుడు - జెజ్జాల కృష్ణ మోహన రావు

2

*ఇం ఇం - ఇం సూ - ఇం ఇం - ఇం సూ

వినయమ్ము చూపుచూ - వివరాలు తెల్పు - విషయమ్ము గమనించి - విధివాక్కు అనుట 

మనసంత మాయగా - మధురాతి మధుర - మనసునే లాగేను - మంచిగా తెలిపె 

అనలేదు ఎప్పుడూ - అనకూడని పలుకు - అనవసర ముగాను - అనివున్న తప్పె 

వినలేక వున్ననూ - వినమని చెప్పె  -  విను విషయములన్ని - వినిమఱచుటయె   

నేటి కవిత 
ప్రాంజలి ప్రభ 
రచయత మల్లాప్రగడ రామకృష్ణ 

*శబ్ద ,స్పర్శ,రూప,రస, ప్రభావము

వేణుగానమునకు ఆవులు ఆడినట్లు  

వేణుగానమునకు జింకలు చిక్కినట్లు  
మనుష్యులు శబ్దతన్మాత్రకే భయపడినట్లు 

కర స్పర్సలతో సంతోషాన్ని చెప్పినట్లు 
మగ,ఆడయేనుగు స్పర్శకోసం తపించినట్లు 
ఆడ మొగ స్పర్శతో జీవితం నలిగి పోయినట్లు   

మిడత అగ్నిజ్వాలకు బ్రమచెంది మరణించినట్లు    
స్త్రీ నేత్రాల ఆకర్షణకు చిక్కి జీవితం పతనమైనట్లు 
చిత్రం ఆకర్షణకుచిక్కి మనసే పాడుచేసుకున్నట్లు  

చేప ఎరకు చిక్కి మానవునకు ఆహారమైనట్లు 
ఆశతో రస నేంద్రియాలు మోసపోయినట్టు 
ప్రేమరసానికి చిక్కి జీవితం నడిపించినట్లు   

తుమ్మెద చెంపక పుష్పంలో చిక్కి ప్రాణం విడిచినట్లు 
మొగలిపరిమళాలకు సర్పాలు చెట్టుచుట్టూ చేరినట్లు 
సంపెంగ పరిమళాలకు మనస్సే మత్తుగా మారినట్లు  
--((*))--

 వినాయక చవితి - 2016
(నూతన సార్థకనామ గణాక్షర వృత్తము)
నగజాత్మజ - న/ర/స/య/య/ర/ల
III UIU IIUI - UUI UU UI UI
19 అతిధృతి 332504

వినయ  సంపదే విలసిల్లు - జీవమ్ము దానమ్ముగ  మార్చు
మగువ ఆశయే విలసిల్లు  -  దేహమ్ము ధైర్యమ్ముగ  మార్చు
మగని కోరికే విలసిల్లు  - నిత్యమ్ము మౌనమ్ముగ  మార్చు
తరుణ మయ్యెనే సుఖమిచ్చు - భాగ్యమ్ము దేహమ్మున మార్చు

మొగము యేనుఁగై విలసిల్ల - ముందుండు దైవమ్మైన నీవు
జగతిఁ గావఁగా నగజాత్మ-జా గొప్ప జన్మ మ్మెత్తినావు
మొగము సూపరా నిను నేను - పూజింతు భక్తిన్ రక్తితోడ
బిగువు లేలరా దయఁ జూపు - విఘ్నేశ నీవే నాకు నీడ

అవని నడ్డులన్ దొలగించి - హర్షమ్ముతోడన్ గావు మయ్య
శివుని సూనుఁడా కరుణార్ద్ర - చిత్తమ్ముతోడన్ బ్రోవు మయ్య
నవనవమ్ముగా బ్రదుకెల్ల - నాణ్యమ్ముతోడన్ నింపు మయ్య
తవ పదమ్ములే శరణంటిఁ - ధర్మజ్ఞ దారిన్ జూపు మయ్య

ప్రాంజలి ప్రభ - 
ఓం శ్రీ రామ్ - శ్రీ మాత్రేనమ: - శ్రీ కృష్ణయనమా:  
*  (ఛందస్సు)
నేటి కవిత - "ఎలా"
రచయత :: మాల్లాప్రగడ శ్రీదేవి రామకృష్ణ 

కాలం కాని కాలం లో - కాపు కాయా లంటే ఎలా 
దేశం కాని దేశం లో -  ప్రేమ పొందా లంటే ఎలా 
మార్పు ల్లేని తీర్పు ల్లో - ఓర్పు ఉండా లంటే ఎలా  
స్నేహం కాని స్నేహం లో - జాలి చూపా లంటే ఎలా 

వాడీ లేని వేడి లో - వాపు చూడా లంటే  ఎలా 
నీడా లేని వేడి లో - నాడి చూడా లంటే  ఎలా  
నీరూ లేని మడ్గు లో  - చేప పట్టా లంటే ఎలా 
చెట్టు లేని ఎండ లో  - నీడ  చూడా లంటే  ఎలా 

మళ్లే తీగ మాను లో - పువ్వు విచ్ఛా లంటే ఎలా
వంపూ తీగ కాడి లో  - నిప్పు పుట్టా లంటే ఎలా 
ప్రేమా లేని మేను లో - ప్రేమ పొందా లంటే ఎలా 
శృతే లేని  వీణ లో  - గీత  పల్కా లంటే  ఎలా 

కృష్ణా నీమనస్సులో - నాకింతా చోటివ్వ వయ్యా 
కృష్ణా నీ యశస్సులో - నావంతు పంచివ్వవయ్యా 
కృష్ణా నీ భావాలలో  - నాకింత బోధచేయవయ్యా 
కృష్ణా నీ ప్రేమలో - నన్ను మరచిపోక వయ్యా   
--((*))--