లలిత శృంగారం

 

శ్లో॥సుఖస్యానన్తరం దుఃఖం దుఃఖస్యానన్తరం సుఖమ్!

ద్వయమేతద్ధి జన్తూనామలంఘ్యం దినరాత్రివత్!!                                             ..001

సుఖం తర్వాత దుఃఖం, దుఃఖం తరువాత సుఖం తప్పకుండా వస్తుంటాయి. ఏ ప్రాణీ కూడా వీటినుండి తప్పించుకోలేదు. ఇవి దివారాత్రాలంత సహజంగా వరుసక్రమంలో వస్తూనే ఉంటాయి. విచారంనుండి తప్పించుకోవాలంటే సంతోషంలోకి వచ్చితీరాలి. సంతోషం వద్దనుకుంటే విచారం వచ్చి తీరుతుంది. ఈ ద్వంద్వాలలో దేనిని కోరినా నిరాకరించినా రెండవది తప్పకుండా ఉండనే ఉంటుంది. సముద్రంలో తిన్నగా వెళుతున్న కొద్దీ తరంగాలను తప్పించుకోలేం.

శ్లో॥ దివ్యచ్ఛాయా పథస్తత్ర నక్షత్రాణ్యను మండలం

దృశ్యతే భాసురా రాత్రా దేవీ త్రిపధగా తుసా..                                                    ..002

ఆదియుగాలలో దేవతలు భూమి మీదకు తరచుగా వచ్చి ఎక్కువ కాలం ఉండి వెళుతుండేవారు. మొదటవారు దేవికా నదీతీరంలో దిగినారని పురాణాల ఉద్ఘాటన.హిమాలయాలు వారి నిత్యవిహార భూములు. కాళిదాస మహాకవి ఈ పర్వతాన్ని దేవతాత్మ అని వర్ణించాడు..

శ్లో॥ అస్త్యుత్తరాస్యాం దిశి దేవతాత్మా హిమాలయో నామ నగాధిరాజః

పూర్వాపరౌ వారినిధీ విగాహ్య స్థితః పృథివ్యా ఇవ మానదండ:                            003

తూర్పు పడమర సముద్రాల మధ్య భూమిని కొలిచే మానదండం (కొలబద్ద వలె ఉన్నది హిమాలయం. ఆది దేవతలకు ఆత్మస్థానం. అందులోనిది మానస సరస్సు. భారతంలో ఈ సరస్సుకు బిందు సరస్సని పేరుంది.

శ్లో𝕝𝕝 నాస్తి మేఘసమం తోయం నాస్తి చాత్మసమం బలమ్‌|

నాస్తి చక్షుఃసమం తేజో నాస్తి ధాన్యసమం ప్రియమ్‌||                                          004

తా𝕝𝕝 మేఘ జలముతో సమానమైన శుద్ధజలము లేదు.....ఆత్మ బలముతో సమానమైన బలము శరీరములో కాని పృథివిలో కాని రెండవది లేదు....కన్నుతో సమానమైన తేజస్సు గల యింద్రియము శరీరములో మఱొకటి లేదు..... ధాన్యముతో (అన్నముతో) సమానమైన వస్తువు మఱొకటి లేదు.

శ్లో॥ పద్మసంభవారాధితం ప్రభుం మర్మయోగినాం మంత్రసిద్ధిదం

వ్యాఘ్రవాహనం మృత్యువారణం వజ్రభైరవం దేవమాశ్రయే.                           005       

వజ్రయాన తాంత్రిక సాధనలలో వజ్రభైరవునకు, వజ్రయోగిని లేక వజ్రవారాహికి ప్రాధాన్యం ఎక్కువ.

వజ్రభైరవుని వలెనే మరో యిద్దరు భైరవ మూర్తులకు హిమాలయాలలో ప్రాముఖ్యo.పశుపతినాధుడు , మానస సరోవ ఆదిదేవుడు అమరభైరవుడని పేరు.

శ్లో𝕝𝕝 కిమప్యస్తి స్వభావేన సున్దరం వాప్యసున్దరమ్|

యదేవ రోచతే యస్మై భవేత్ తత్తస్య సున్దరమ్||                                               006 

తా𝕝𝕝 ఈ లోకంలో ఏదైనా స్వభావరీత్యా అందంగా ఉన్ననూ లేకున్ననూ, ఎవరికైతే ఏదైతే నచ్చుతుందో  అది అందంగా లేకున్ననూ అదే వారికి అందంగా తోస్తుంది.

*శ్లో*గుణాః సర్వత్ర పూజ్యంతే* *పితృవంశో నిరర్ధకః|*

*వాసుదేవం నమస్యంతి* *వసుదేవం న మానవాః||*                007

*తాత్పర్యం:-*

*సద్గుణాలకు అన్నిచోట్లా గౌరవం ఉంటుంది. సద్గుణాలను సంపాదించినవారు ప్రపంచంలో విశేష గౌరవం పొందుతారు. తండ్రి గుణగానం చేసి తన పరిచయం చేయడం, తద్వారా తాను గౌరవం పొందడం నీచమవుతుంది. ప్రపంచమంతా శ్రీకృష్ణుడికి( వాసుదేవుడుకి ) నమస్కరిస్తుందే తప్ప అతడి తండ్రి అయిన వసుదేవుడికి కాదు.*

*గురుమూర్తిధరాం గుహ్యాం గుహ్యవిజ్ఞాన రూపిణీం|*

*గుహ్యభక్తజనప్రీతాం గుహాయాం నిహితం నమః॥*                 008

"గురురూపమును ధరించినది, గుహ్యము, గుహ్యజ్ఞానమే రూపముగా గలది. గుహ్యమందు భక్తిగల జనులను ప్రేమించునది గుహయందున్నది. అనగా హృదయమందు దహరాకాశంలో ఉన్నదని భావము. అటువంటి దేవిని ధ్యానించుచున్నాను" అని సూతసంహితలో చెప్పిన శ్లోకమునకు భావము. జగద్బ్రహ్మలనగా జీవేశ్వరులు. పారమార్థిక దశలో అద్వైతమే సత్యము. అంటే అద్వైతము పారమార్థిక సత్యము. జగన్మాత ఇట్టి పారమార్థిక సత్యమును బోధించుచున్నది.

శ్లో॥ కైలాస శిఖరస్థంచ పార్వతీపతిముత్తమం

యథోక్త రూపిణం, శంభుం నిర్గుణం గుణరూపిణం

వేదైశ్శాసైర్యధాగీతం విష్ణు బ్రహ్మనుతం సదా

భక్తవత్సలమానందం శివమావాహయామ్యహం.                       009 

కైలాస పర్వతంలో శివుడుంటాడనేది సర్వ సామాన్య వచనం. తీవ్ర భక్తులు కొండమీది ప్రతిశిల శివుడే అని భావిస్తుంటారు. మహనీయుడైన పండితారాధ్యుడు శ్రీశైలం వెళ్ళి అక్కడి ప్రతిశిల శివలింగంవలె కనిపిస్తుంటే దాని మీద కాలు మోపటం పాపం గనుక కొండ ఎక్కలేదు.అయినా అతనికి ఉన్న భక్తి వల్ల  మల్లికార్జునస్వామి ఆశీర్వాదం లభించింది.

శ్లో..ఛిన్నాని నో కతి  శరీరభృతాం శిరాంసి 

తత్ పూజ్యతే జగతి రైణుక మేవ శీర్షమ్!

కృత్తాః కళేబరవతాం కతి  నాభయో  న 

 చేతో ధినోతి సురభి ర్మృగనాభి రేకః!!                                                            010

భావము:-

తల్లీ ! ఓ ఉమాదేవి! సృష్ఠిలో ఎన్నో జంతువుల బొడ్డులు కత్తిరింప బడినవి. కాని కస్తూరికా మృగము యొక్క బొడ్డును   కోయుటచే మాత్రమననే ఇంపైన  సుగంధ ద్రవ్యము లభించును.దేహాధరుల శిరస్సులెన్నో ఖండింప బడినవి. రేణుకా దేవి విషయమే లోకులచే పూజింప దగిన దైనది.

శ్లోప్రాణా వసంతి  శిరసా రహితే శరీరే

లీలాసరోజతి  శర  స్తు  కరేఽస్య  కృత్తమ్!

తన్నిఘ్ను మేత దఖిలం చ ధియైవ ధీరాః 

పశ్యంతు నందనగరే తదిదం విచిత్రం!!                                                              011   

భావము:-

తల్లీ ! ఓ ఉమాదేవి! రేణుకా దేవిగా , చ్ఛిన్నమస్తక గా  కుండలీ పురమున  విరాజిల్లు నీ శిరస్సు ఖండింప బడిననూ  దేహము నందు ప్రాణము కలదు.ఆ శరీరభాగ మైన చేతిలో  ఖండింప బడిన శిరస్సు చేతి పద్మము అయినది.ఈ విశ్వమంతయు ఆ శిరస్సు అందే ఉన్నది. అద్భుతము. దశ మహా విద్యలలో ప్రశస్తమైన ఈ అవతార విశేషమును  ధీరులు బుద్ధిచే విచారించి తెలిసికొనుదురు కాక.

రమ్యే ధనేషు దారాదౌ శోకస్యావసరో హి కః

ఇన్ద్రజాలే క్షణాద్దృష్టే  నష్టే కా పరిదేవనా.                                                            012  

(ఆపాత) రమణీయములగు ధన, భార్యా, పుత్రాదులు నశించుట వలన దుఃఖము నొందనేల? మెఱుపువలె క్షణకాలము మెఱసిపోవు ఇంద్రజాలము నశించిన దుఃఖింపనవసర మేమి? 

ధనదారేషు వృద్ధేషు దుఃఖం యుక్తం న తుష్టయః 

వృద్ధాయాం మోహమాయాయాం కః సమాశ్వాసవానిహ.                                      013

ధన, భార్యా, పుత్రాదులు వృద్ధి అయిన (దానిచే సంసార రోగమున్ను అభివృద్ధి యగుటచే) దుఃఖించుటయే తగునుగాని సంతోష మొందుట కాదు. ఏలయనిన మోహమాయ అభివృద్ధి నొందిన ఈ ప్రపంచమున ఎవడు సుఖవంతుడై యుండును?!

యైరేవ జాయతే రాగో మూర్ఖస్యాధికతాగతైః

తైరేవ భోగైః ప్రాజ్ఞస్య విరాగ ఉపజాయతే.                                                             014

 ఓం శ్రీరామ --- శ్రీమాత్రేనమ: - 

నాస్తి మాతృ సమం దైవం నాస్తి మాతృ సమః పూజ్యో

నాస్తి మాతృ సమో బంధు నాస్తిమాతృ సమో గురుః అమ్మతో సమానమైన పూజ్యులుగానీ దైవంగానీ లేరు తల్లిని మించిన బంధువులుగానీ గురువులుకానీ లేరు.... 015 ఆకలేసినా.. ఆనందం వేసినా దిగులేసినా దుఃఖం ముంచుకొచ్చినా పిల్లలకైనా పిల్లలను కన్న తల్లిదండ్రు లకైనా గుర్తొచే పదం అమ్మ తన కడుపు మాడ్చుకొని పిల్లల కడుపు కోసం ఆరాటపడే అమృతమూర్తి అమ్మ అటు వంటి అమ్మ కంట కన్నీరు పెట్టనివ్వకండి కనుపాప లా కాపాడండి ఒక్కసారి ఆలోచించండి నలుగురికీ ఇలాంటి సందేశాలుపంపండి బంధాలు బాంధవ్యాలను కాపాడుదాం తల్లి ఋణం ఈ జన్మకి తీరదు

సంశాన్తే చిత్తవేతాలే యామానన్దకలాం తమః 

యాతి తామపి రాజ్యేన జాగతేన న గచ్ఛతి.                                    016

చిత్తమను బేతాళము లెస్సగ శమించిపోవ మనుజు డెట్టి యానందమును బొందునో, అట్టి యానందమును ప్రపంచమందలి రాజ్యాధిపత్యముచే గూడ నాతడు బొందజాలడు.

శ్రోత్రం శ్రుతేనైవ న కుండలేన  దానేన పాణిర్న తు కంకణేన ౹

 విభాతి కాయః కారుణాపరాణాం  పరోపకార్తెర్న తు చందనేన౹౹  017

చెవులు అందంగా శోభించేది శాస్త్రాలు వినడంవల్ల కానీ ఆభరణాల వల్లకాదు.అలాగే,చేతులు దానంతో శోభిస్తాయే కానీ గాజుల వల్లకాదు.కరుణకల్గిన శరీరం శోభించేది పరోపకారంతో మాత్రమే కానీ చందన పూయడం వల్లకాదు.

యదుత్సాహి సదా మర్త్య:   పరాభవతి యజ్జనాన్ ౹

 యదుద్ధతం వదేద్వాక్యం   తత్సవం విత్తజం బలం ౹౹                018

మనిషి ఎప్పుడూ ఉత్సాహంతో ఉండేది, ఇతరులను అవమానించేది మరియు ఉద్ధరించినట్లు మాట్లాడేది ఇవన్నీ ధనంవల్ల వచ్చే బలమే.

యథా ప్రయాంతి సంయాంతి   స్తోతోవేగేన వాలూకాహ౹

సంయుజ్యంతే వియుజ్యంతే    తథా కాలేన దేహీనః౹౹                      019

ప్రవహించే ప్రవాహ వేగంలో ఇసుక రాసికూడా కొట్టుకొని పోతుంది.అలాగే మళ్ళీ ఇంకో పక్కకు చేరుకుంటుంది.అటులనే,కాల మహిమతో ప్రజలు ఒక చోట చేరుతారు మళ్ళీ ఒకేసారి విడిపోతూ ఉంటారు.

కోకిలానాం స్వారో రూపం   పతివ్రత్యంతు  యోషితాం 

విద్త్యా రూపం విరూపాణాం  క్షమా రూపం తపస్వినాం                      020

అర్థము:కోకిలకు స్వరమే రూపము  స్త్రీలకు పాతివ్రత్యమే రూపము.  కురూపులకు విద్యయే రూపము మునులకు క్షమయే రూపము.

రూప యౌవ్వన సంపన్నా  విశుద్ధ కుల సంభవా 

విద్యాహీనా న  శో భంతే   నిర్గంధా ఇవ  కింశుకాః                             021

అర్థము:రూపము,యౌవ్వనము, సంపద, మంచి కుల గోత్రాలు కలిగిన వారైనను విద్య లేనివారు   ప్రకాశించరు.   అది ఎట్లనిన మోదుగ పువ్వులు ఎంత ఎర్రగా అందముగా ఉన్నను పరిమళము లేనందువలన నిష్ప్రయోజనము లగు చున్నవి కదా!

సర్వాశాజ్వర సంమోహమిహికాశరదాగమమ్‌ 

అచిత్తత్వం వినా నాన్యచ్ఛ్రేయః పశ్యామి జన్తుషు.                         022

ఆశలను జ్వరము లన్నిటికిని కారణభూతమైన అజ్ఞానమగు మంచుయొక్క నివారణకు శరదృతువు యొక్క ఆగమనమువంటిదగు మనోనాశమొకటి తప్ప ప్రాణులకు శ్రేయః ప్రదమైన వేఱొక వస్తువేదియు నేను గాంచజాలకున్నాను.

చిత్తమర్కటసంరంభసంక్షుబ్ధః కాయపాదపః 

తథా వేగేన చలతి యథాఽఽ మూలాన్నికృన్తతి.                              023

కామాదులయొక్క చాపల్యముచే సంక్షుభిత మైనట్టి, చిత్తమను వానరముచే శరీరమను వృక్షము సమూలముగ పడిపోవు నంతటి వేగముగ చలించుచున్నది, ఏలయనిన అట్టి చిత్తము వివేకరహితమగు స్థావరాది యోనులందు జీవుని పడద్రోయుచున్నది. 

శోకో నాశయతే ధైర్యం శోకో నాశయతే శ్రుతం ౹

శోకో నాశయతే సర్వం నాస్తిమ్ శోకోసమో రిపు: ౹౹                               024

శోకం ధైర్యాన్ని పోకొడుతుంది.వివేకాన్ని నాశనం చేస్తుంది.శోకం సమస్తాన్ని నాశనం చేస్తుంది.శోకలాంటి శత్రువు మరొకటి ఏదీ లేదు.

దినమపి రజనీ సాయంప్రాతః శిశిరవసంతౌ పునరాయతః|

కాలః క్రీడతి గచ్ఛత్యాయుః తదపి న ముంచాత్యాశాయుః౹౹            025

పగలు రాత్రి సాయంకాలం,శిశిరం వసంతం మళ్ళీ మళ్ళీ వచ్చి వచ్చి వెళుతూ ఉంటాయి.అలాగే కాలము కూడా నడుస్తుంది.ఆయుష్షు తగ్గుతూ వెళుతుంది.అయినా ఆశలు వదులుకోము.

ఉజ్వలా గుణ నభ్యుదితం క్షుద్రో ద్రష్టుం న కథమపి క్షమతే౹

దగ్వా తనుమపి శలభ: దీప్తo దీపార్చిషం హరతి౹౹                           026

ఉత్తమ గుణాలతో ఉన్నత స్థానానికి ఎక్కేవారిని చూచి

క్షుద్ర మనుష్య ఏ రీతిగా సహించలేడు.మిణుగురు పురుగు తన శరీరాన్ని కాల్చుకుని  వెలిగే దీపాన్ని ఆర్పివేస్తుంది.

ఆరోగ్యం విద్వత్తా సజ్జన మైత్రి మహాకులే జన్మ౹

స్వాధీనతా చ పుంసాం మహదైశ్చర్యాయం వినాప్యర్త్రుః౹౹             027

ఆరోగ్యం,విద్వత్,సజ్జనుల స్నేహం,శ్రేష్ఠమైన వంశంలో పుట్టుక,వేరేవారి ఆధీనంలో ఉండక పోవడము...ఇవన్నీ డబ్బు లేకుండానే వచ్చే మహా సంపదలు.

మిత్రద్రోహి కృతఘ్నశ్చ యశ్చ విశ్వాసఘాతకః ౹

     తే నరా నరకం యాంతి యావచ్చంద్ర దివాకరౌ ౹౹                       028

స్నేహితునికి ద్రోహము తలపెట్టిన వారు,చేసిన సహాయం జ్ఞాపకం చేసుకోనివారు,నమ్మివారికి మోసం చేసినవారు,ఇటువంటి గుణములు ఉన్న వారంతా సూర్యచంద్రువులు ఉన్నంతవరకు నరకం అనుభవిస్తారు.

న విషం విష మిత్యహు: బ్రహ్మస్వం స్వ విష ముచ్యతే 

విష మేకాకినం హంతి బ్రహ్మస్వం పుత్ర పౌత్రకం .                          029

అర్థము: దేవుని సొమ్ము విషము కంటే భయంకర మైనది. విషము అది తిన్నవానినే చంపుతుంది.కానీ దేవుని సొమ్ము పుత్రులను ,పౌత్రులను కూడా చంపుతుంది.

అలసస్య కుతో విద్యా అవిద్యస్య కుతో ధనం

అధనస్య కుతో మిత్రం అమిత్రస్య కుతో సుఖం                                  030

తా:--సోమరికి విద్య పట్టుబడదు, విద్యలేనివానికి ధనమురాదు, ధనము లేనిచో మిత్రులు దొరకరు, మిత్రులు లేనివారికి సుఖమెక్కడిది? అనగా జీవితములో సర్వసుఖములూ విద్యవల్ల కలుగుతాయని, అట్టి విద్య నిరంతర పరిశ్రమ వల్లనే సాధ్యమని భావము

దినమపి రజనీ సాయంప్రాతః శిశిరవసంతౌ పునరాయతః|

కాలః క్రీడతి గచ్ఛత్యాయుః తదపి న ముంచాత్యాశాయుః౹౹                031

పగలు రాత్రి సాయంకాలం,శిశిరం వసంతం మళ్ళీ మళ్ళీ వచ్చి వచ్చి వెళుతూ ఉంటాయి.అలాగే కాలము కూడా నడుస్తుంది.ఆయుష్షు తగ్గుతూ వెళుతుంది.అయినా ఆశలు వదులుకోము.

ఉజ్వలా గుణ నభ్యుదితం క్షుద్రో ద్రష్టుం న కథమపి క్షమతే౹

దగ్వా తనుమపి శలభ: దీప్తo దీపార్చిషం హరతి౹౹                                032

ఉత్తమ గుణాలతో ఉన్నత స్థానానికి ఎక్కేవారిని చూచి క్షుద్ర మనుష్య ఏ రీతిగా సహించలేడు.మిణుగురు పురుగు తన శరీరాన్ని కాల్చుకుని  వెలిగే దీపాన్ని ఆర్పివేస్తుంది.

ఆరోగ్యం విద్వత్తా సజ్జన మైత్రి మహాకులే జన్మ౹

స్వాధీనతా చ పుంసాం మహదైశ్చర్యాయం వినాప్యర్త్రుః౹౹                033

ఆరోగ్యం,విద్వత్,సజ్జనుల స్నేహం,శ్రేష్ఠమైన వంశంలో పుట్టుక,వేరేవారి ఆధీనంలో ఉండక పోవడము...ఇవన్నీ డబ్బు లేకుండానే వచ్చే మహా సంపదలు.

మిత్రద్రోహి కృతఘ్నశ్చ యశ్చ విశ్వాసఘాతకః ౹

తే నరా నరకం యాంతి యావచ్చంద్ర దివాకరౌ ౹౹                             034

స్నేహితునికి ద్రోహము తలపెట్టిన వారు,చేసిన సహాయం జ్ఞాపకం చేసుకోనివారు,నమ్మివారికి మోసం చేసినవారు,ఇటువంటి గుణములు ఉన్న వారంతా సూర్యచంద్రువులు ఉన్నంతవరకు నరకం అనుభవిస్తారు.

*  దినమపి రజనీ సాయంప్రాతః శిశిరవసంతౌ పునరాయతః|

     కాలః క్రీడతి గచ్ఛత్యాయుః   తదపి న ముంచాత్యాశాయుః౹౹      035

పగలు రాత్రి సాయంకాలం,శిశిరం వసంతం మళ్ళీ మళ్ళీ వచ్చి వచ్చి వెళుతూ ఉంటాయి.అలాగే కాలము కూడా నడుస్తుంది.ఆయుష్షు తగ్గుతూ వెళుతుంది.అయినా ఆశలు వదులుకోము.

*. మాతా నాస్తి, పితా నాస్తి, నాస్తి బంధు సహోదరః| 

అర్థం నాస్తి, గృహం నాస్తి,  తస్మాత్ జాగ్రత  జాగ్రత||                         036

తా:- తల్లి, తండ్రి, బంధువులు, అన్నదమ్ములు, ధనము, ఇల్లు ఇవి అన్నియు మిధ్యయే. ఇవి ఏవియు నిజముగా లేవు.  కావున ఓ మానవులారా, సావధానులై ఉండండి. 

*  జన్మ దుఃఖం, జరా దుఃఖం,  జాయా దుఃఖం పునః పునః| 

సంసార సాగరం దుఃఖం  తస్మాత్ జాగ్రత  జాగ్రత||                         037

తా:- ఈ జన్మ, వృద్ధాప్యము, భార్య, సంసారము ఇవన్నియు దుఃఖ భరితములు. తిరిగి మళ్ళీ మళ్ళీ వస్తూనే ఉంటాయి. కావున ఓ మానవులారా, సావధానులై ఉండండి. 

*. కామః  క్రోధశ్చ, లోభశ్చ దేహే తిష్ఠతి తస్కరాః| 

జ్ఞాన రత్నాపహారాయ తస్మాత్ జాగ్రత  జాగ్రత||                               038

తా :-  కామము, క్రోధము, లోభము మొదలైన అరిషడ్వర్గములు మనలోని జ్ఞానమనెడు  విలువైన రత్నములను దొంగిలించుటకై మన దేహమునందు దాగియున్నదొంగలు. కావున ఓ మానవులారా, సావధానులై ఉండండి. 

*. ఆశయా బధ్యతే జంతుః  కర్మణా బహు చింతయా| 

ఆయుక్షీణం న జానాతి తస్మాత్ జాగ్రత  జాగ్రత||                             039

తా:- ఈ మనుష్యులు ఎల్లప్పుడూ ఏదో ఆశకు, కర్మకు కట్టుబడి ఏవేవో ఆలోచనలతో,  జీవితాలు గడుపుతుంటారు. ఆయుర్ధాయం తరిగిపోతుందన్న 

విషయాన్ని గమనించరు. కావున ఓ మానవులారా, సావధానులై ఉండండి. 

*. సంపదః స్వప్న సంకాశాః  యౌవనం కుసుమోపమ్| 

విధుఛ్చచంచల ఆయుషం  తస్మాత్ జాగ్రత  జాగ్రత||                 040   

తా:- మన సంపదలన్నియు ఒక కలవంటివి, అంటే అశాశ్వతాలు.  యౌవనం పూవుతో సమానం అంటే ఎపుడు వాడి నశిస్తుందో తెలియదు. ఆయుష్షు మెరుపుతీగవలె చంచలమైనది.  కావున ఓ మానవులారా, సావధానులై ఉండండి. 

*. క్షణం విత్తం, క్షణం చిత్తం, క్షణం జీవితమావయోః| 

యమస్య కరుణా నాస్తి  తస్మాత్ జాగ్రత  జాగ్రత||                         041

తా:- ధనము, బుద్ధి, జీవితము ఇవన్నియు క్షణభంగురములు. మన ప్రాణములను హరించుటకై వేచియున్న యముడు ఏ మాత్రము దయ జూపడు. కావున ఓ మానవులారా, సావధానులై ఉండండి. 

*. యావత్ కాలం భవేత్ కర్మ తావత్ తిష్ఠతి జంతవః| 

తస్మిన్ క్షీణే వినశ్యంతి  తత్ర కా పరివేదన||                                 042 

తా:- ప్రపంచంలో తమ కర్మబంధము ఎంతవరకు ఉంటుందో,  అంతవరకే ప్రాణులు జీవిస్తాయి. ఆ కర్మబంధం వీడిపోగానే మరణిస్తారు. జననమరణాలు జీవుని ధర్మము. దానికి బాధపడటం ఎందుకు. 

*. ఋణానుబంధ రూపేణ పశుపత్నిసుతాలయః| 

ఋణక్షయే క్షయం యాంతి తత్ర కా పరివేదన||                           043

తా:- గత జన్మ ఋణానుబంధము ఉన్నంతవరకే భార్య, సంతానం, ఇల్లు, పశువులు ఉంటాయి. ఆ బంధం తీరగానే ఇవన్నీ నశించిపోతాయి. అందుకు వ్యథ చెందడ మెందుకు. 

*. పక్వాని తరుపర్ణాని  పతంతి క్రమశో యథా| 

తథైవ జంతవః కాలే తత్ర కా పరివేదన||                                       044        

తా:-  పండిన ఆకులు చెట్టునుండి ఆకులు ఏ విధముగా రాలిపోవునో అదే విధముగా ఆయువు తీరిన వారు మరణింతురు. దానికై దుఃఖించుట ఎందులకు? 

 *. ఏక వృక్ష సమారూఢ నానాజాతి విహంగమాః| 

ప్రభతే క్రమశో యాంతి తత్ర కా పరివేదన||                                 045

తా:-  చీకటి పడగానే అనేక జాతులు పక్షులు ఒకే వృక్షం ఆశ్రయించి విశ్రమిస్తాయి. తెల్లవారగానే ఆ పక్షులు అన్నీ చెట్టును విడచి తమతమ ఆహార సంపాదనకు వెళ్ళిపోతాయి. అదే విధంగాబంధువులతో కూడిన మానవుడు కాలమాసన్నమైనపుడు తన శరీరాన్ని ఇంటిని వదలి వెళ్ళిపోతాడు. అందుకు బాధపడ నవసరములేదు. 

*. ఇదం కాష్టం ఇదం కాష్టం నధ్యం వహతి సంగతః| 

సంయోగాశ్చ వియోగాశ్చ కా తత్ర పరివేదన||                              046

తా - ప్రవహించే నదిలో రెండు కట్టెలు దగ్గరకు చేరతాయి. కొంతదూరం కలిసి పయనిస్తాయి తరువాత విడిపోతాయి. అదేవిధంగా మానవుడు ఈ ప్రపంచ ప్రవాహంలో కొంతకాలం సంయోగసుఖమును, మరికొంతకాలం వియోగదుఃఖమును అనుభవిస్తాడు. దానికి పరివేదన చెందనవసరములేదు

*  యశోదయా సమాకాపి దేవతానాంతు భూతలే౹

     ఉలూఖలే యయాబద్ధో ముక్తిదో ముక్తిమిచ్ఛతి.                       047

యశోధకు సరిసాటిగా మరొక దేవతలు ఈ లోకంలో లేరు.రోలుకు కట్టినపుడు తగిలిన ప్రతి ఒక్కరికి మోక్షాన్ని ఇచ్చిన ఆ భగవంతుడు దాన్నినుంచే ముక్తి పొందాలని ఆశించాడు.

* రత్నయై మహారహై స్తుతుషుర్న దేవా    న భేజిరే భీమ విశేషణ భీతమ్౹

   సుధాం వినా న ప్రయయు వీరామంన  నిశ్చితార్థాద్విరమంతి ధీరాః౹౹ 48

అమూలమైన రత్నాలతో దేవతలకు తృప్తి అవ్వలేదు.విషానికి కూడా భయపడలేదు.అమృతం దొరికేదాకా విశ్రాంతి తీసుకోలేదు.అటువంటి ధీరులులైనవారు తాము నిశ్చయించుకున్న పనులు పూర్తి అయ్యేదాకా ఊరికే ఉండరు.

     *తత్సత్యం స్వస్థే మనసి రమ్యతా౹

     అచారు సుఖినా చారు చారు దుఃఖాయ దుఃఖినాం ౹౹                     049

మనస్సు అనేది బాగుంటే,అన్నీ బాగుంటాయి అనేది నిజం.సుఖంగా ఉన్నవారికి బాగోలేనిది బాగా అనిపిస్తుంది.దుఖఃలో ఉన్న మనిషికి బాగున్నది కూడా బాగాలేనట్టే కనబడుతుంది.

*యది సర్వం పరిత్యజ్య తిష్ఠస్యుత్క్రాన్త వాసనః* 

*అమునైవ నిమేషేణ తన్ముక్తోఽసి న సంశయః*।                                050

తా। శ్రీ వసిష్ఠమహర్షి  ఓ రామచంద్రా! సమస్తమును వదలి వాసనారహితుడవై యున్నచో ఈ నిముషమందే నీవు ముక్తుడవు కాగలవు। ఇందు ఏ మాత్రము సంశయము లేదు। 

*వ్యాఖ్యానము* - (శ్రీ వసిష్ఠుడు) ఓ రామచంద్రా! సమస్తమును పరిత్యజించి వాసన లేవియు లేక ఎపుడు యుందువో ఆ నిముషమందే నీకు మోక్షము కరతలామలకమగును।        

     మోక్షమునకు వలసిన ప్రముఖమైన సాధనలు మూడింటిలో వాసనాక్షయమను ఈ సాధన మొట్టమొదటనే చెప్పబడినది। కాబట్టి ఆత్మేతరములగు పదార్థముల యెడల భావన లేక వాటినన్నిటిని పరిత్యజించి, ఏ కోరిక లేక యుండుచో ఆ క్షణమందే జీవుడు ముక్తుడై పోవును।

అయమాత్మా బ్రహ్మ 

*ఓం ఓం 

సోఽహం, సోఽహం, శివోఽహం, శివోఽహం, చిదానందరూప 

శ్శివోఽహం శివోఽహం*।

****

ఉపదిశతి లోకవృత్తం వితరతి విత్తం వినోదయతి చిత్తం౹

ఉత్తంభయతి మహత్వం విద్యా హృద్యా సురాజసేవేవ౹                         051

విద్య లోకం మంతటిని తెలుపుతుంది।ధనం సంపాదించి ఇస్తుంది।మనస్సుకు మంచినిచ్చి గౌరవం తెచ్చి ఇస్తుంది।హృదయ పూర్వకమైన విద్య మంచి రాజు సేవల్లా అన్ని తెచ్చిఇస్తుంది

*****

మాతా సమం నాస్తి శరీర పోషణం  విద్యాసమం నాస్తి శరీర భూషణం౹

 భార్యాసమం నాస్తి శరీర తోషణం  చింతాసమం నాస్తి శరీర శోషణం౹౹ 052

తల్లికి సమమైన శరీరం పోషణం లేదు।విద్యకు సమమైన శరీర ఆభరణము లేదు।భార్యకు సమమైన సంతోషం లేదు।చింతలు ఉంటే శరీరాన్ని చిక్కి శల్యం చేసేదానికి సమంగా మరొకటి లేదు।

సత్యం సత్యం మునేర్వాక్యం నాదత్తముపతిష్టతే।

అంబుభిః పూరితా పృథ్వి జాతకస్య మరుస్థలీ౹౹                                    053

దేవుడు ఇవ్వక పోతే ఏది మనకి దక్కదు అని ఋషులు చెప్పే మాటలు సత్యం।ఈ భూమిపైన చాలా నీళ్లు నిండి తుళ్ళి పడుతున్నా జాతక పక్షికి అది మరుభూమిగానే కనబడుతుంది।ఎందుకంటే,వాన వచ్చినపుడు మాత్రమే అది తన దాహాన్ని తీర్చుకుంటుంది కాబట్టి।

అపి చేత్పుదురాచారో భజతే మా మనన్యభాక్ ।

సాధురేవ సమంతవ్య స్సమ్యగ్వ్యవసితో హి సః ।।                             054

తాత్పర్యము : ఎంత దురాచారు డైనప్పటికిని అనన్య భక్తితో నన్ను సేవించునేని అతడు స్థిరమైన మనసును బొంది క్రమముగ సత్పురుషుడుగ తలంప బడుచున్నాడు।

ఏ భోగముయొక్క ఆధిక్యతచే మూర్ఖునకు రాగము (సంతోషము) జనించుచున్నదో, ఆ భోగములచేతనే ప్రజ్ఞావంతునకు వైరాగ్య ముత్పన్న మగుచున్నది.

యశశ్చన్ద్రికయా యేషాం భాసితం జన్తుహృత్సరః 

తేషాం క్షీరసముద్రాణాం మానం మూర్తౌస్థితో హరిః.                             055

ఎవరియొక్క జ్ఞానయశస్సు అను వెన్నెలచే జనుల హృదయమను సరోవరము ఆహ్లాదయుక్తముగ జేయబడినదో, క్షీరసముద్రతుల్యులగు అట్టి మహనీయుల శరీరములందు సాక్షాత్‌ విష్ణుభగవానుడు వెలయుచుండును. 

భుక్తం భోక్తవ్యమఖిలం దృష్టా ద్రష్టవ్యదృష్టయః 

కిమన్యద్భవభఙ్గాయ భూయో భోగేషు లుబ్ధతా.                                    056

ఈ అనాదియగు సంసారమున గడిచిన అసంఖ్యేయములగు జన్మలందు జీవులు తామనుభవించదగిన విషయము లన్నిటిని అనుభవించిరి; చూడదగిన పదార్థము లన్నిటిని జూచిరి, ఇంకను మరల భోగములందు లుబ్ధత్వ మేల? గతించిన వానియందువలె భావికాలజన్మ పరంపరలందు గూడ స్వాత్మవినాశము గలుగజేసికొనుటకా యేమి?!                                   

యథాక్రమం యథాశాస్త్రం యథాచారం యథాస్థితి

 స్థీయతాం ముచ్యతామన్త ర్భోగజాలమవాస్తవమ్‌.                               057

కాబట్టి తమతమ అధికారము, అర్హత  ననుసరించియు, సచ్ఛాస్త్రము ననుసరించియు, సదాచారము ననుసరించియు, తమతమ భూమిక ననుసరించియు వర్తించుచు జీవులు మిథ్యయగు ఈ భోగజాలమును తమ యంతఃకరణము నుండి త్యజించి వేయవలెను.

దత్తే భరం కుసుమపత్ర ఫలావలీనాం ఘర్మవ్యథాంవహతి శీతభవాం రుజుంచ౹

యోదేహమర్పయతి చాన్యసఖ్య హేతో: తస్మైవాదాన్యగురువే రవే నమోసస్తు౹౹

పువ్వు,పండు,ఆకులభారాన్ని చెట్టు భరిస్తుంది.ఎండల తాపాన్ని,చలివల్ల వచ్చే కష్టాలను సహిస్తుంది.వేరేవారి సుఖం కోసం తనశరీరాన్ని అంకితం చేస్తుంది. ఇటువంటి దానవీర శిరోమణి అయిన వృక్ష దేవతకు నమస్కారములు.

జపాకుసుమ సంకాశం కాశ్యపేయం మహాద్యుతిమ్ |

తమోరియం సర్వ పాపఘ్నం ప్రణతోస్మి దివాకరమ్ |                            059

ఆత్మీయబంధుమిత్రులకు ఆదివారపు శుభోదయ శుభాకాంక్షలు.. ప్రత్యక్ష నారాయణుడు సూర్యనారాయణమూర్తి వారి అనుగ్రహంతో మీరు మీ కుటుంబసభ్యులు ఆయురారోగ్యాలతో అష్ఠ ఐశ్వర్యాలతో సుఖసంతోషాలతో నిండునూరేళ్ళు ఆనందంగా జీవించాలని కోరుకుంటూ...

సంతుష్యత్యుత్తమః స్తుత్యా ధనేన మహతాsధమః ౹

ప్రసీదంతి జపైర్దేవా బలిభిర్భూతవిగ్రహా : ౹౹

      పొగడ్తతో మాత్రం ఉత్తముడు సంతోషం పొందుతాడు.ఎక్కువ ధనము ఇస్తే మాత్రం అధముడు సంతోషం పొందుతాడు.జపాలతో దేవుడు ప్రసన్ను డైనట్టుగా,భూతాలు బలి ఇస్తే మాత్రం ప్రసన్నమవుతాయి

సుధాధారాసారై – శ్చరణయుగళాంతర్వి గళితైః 

ప్రపంచం సించన్తీ – పునరపి రసామ్నాయమహసా 

అవాప్య త్వాం భూమిం – భుజగనిభ మధ్యుష్టవలయం

స్వమాత్మానం కృత్వా – స్వపిషి కులకుండే కుహరిణి ll

🌻. తాత్పర్యముః 

 అమ్మా ! పాద పద్మముల మధ్యనుండి ప్రవహించిన అమృత ధారా వర్షముతో డెబ్బది రెండు వేల నాడుల ప్రపంచమును తడుపుతూ తిరిగి అమ్రుతాతిశయము గల చంద్రుని కాంతి కలిగి మరల మూలాధార చక్రమును చేరి స్వస్వరూపమయిన సర్ప రూపముతో చుట్టలుగా చుట్టుకొని కుండలినీ శక్తివయి నిద్రించు చున్నావు.

శ్లో: 11. చతుర్భిః శ్రీకంఠైః – శివయువతిభిః పంచభిరపి 

ప్రభిన్నాభిః శంభో – ర్నవభి రపి మూలప్రకృతిభిఃl 

చతుశ్చత్వారింశ- ద్వశుదళ కళాశ్ర త్రివలయ 

త్రిరేఖాభిః సార్ధం – తవ శరణకోణాః పరిణతాః ll 

 🌻. తాత్పర్యము : 

అమ్మా ఈశ్వరీ ~ శ్రీచక్రం~ నాలుగు శివచక్రాలు, వాటి‌నుండి విడివడిన ఐదు‌ శక్తి చక్రాలతో ఉన్నది. ప్రపంచానికి మూలకారణమైన తత్త్వముతో కూడిన నీ నివాసమైన శ్రీచక్రంలోని కోణాలు~ అష్టదళాలు~ షోడశదళ పద్మాలు~ మేఖలాతంత్రంగా మూడు భూపురాలు కలిసి నలభైనాలుగు అంచులు కలిగి‌ వున్నాయి.

శ్లో: 12. త్వదీయం సౌందర్యం- తుహినగిరి కన్యే! తులయితుం 

కవీంద్రాః కల్పంతే- కథ మపి విరించి ప్రభృతయఃl 

యదాలోకౌత్సుక్యా – దమరలలనా యాంతి మనసా 

తపోభిర్దుష్ప్రాపా-మపిగిరిశ సాయుజ్యపదవీమ్ll 

తాత్పర్యము : 

ఓహిమవత్పర్వత రాజ తనయా ! నీ సౌందర్యమును పోల్చుటకు బ్రహ్మదేవుడు మొదలయిన కవి పుంగవులు కూడా సమర్ధులు కాకుండిరి. ఎందువలన అనగా సృష్టి లోని సౌందర్య రాశులు అయిన అప్సరసలు కూడా నీ అందమునకు ఆశ్చర్యము పొంది, తాము నీతో సరిపోలము అని మనస్సులో శివునితో ఐక్యము కోరుతున్నారుట.

13. నరం వర్షీయాంసం- నయనవిరసం నర్మసు జడం 

తవాపాంగాలోకే – పతితమనుధావంతి శతశఃll 

గళద్వేణీబంధాః – కుచకలశవిస్రస్త సిచయాః 

హఠా త్తృట్యత్కాంచ్యో విగళిత దుకూలా యువతయః 

🌻. తాత్పర్యము : 

అమ్మా ! ఏ పురుషుడు ముదుసలి అయి శరీరము ముడుతలు పడి, కళ్ళనిండా పుసులు ఉండి మసక చూపు కలిగి, శృంగార భాషణములు కూడా చేయలేని మూఢుడయిన వాడు అయినా నీ క్రీగంటి చూపులకు పాత్రమయిన వానిని చూచుటకు వందల కొలది మదవతులు తమ జుట్టు ముడులు విడిపోవుచున్ననూ, పయ్యెదలు జారిపోవు చుండగా, బంగారు మొలనూలులు జారిపోవుచుండగా వానిని చూచుటకు పరిగెత్తుకుని వెంట పడుతున్నారు కదా.

14. క్షితౌ షట్పంచాశ- ద్ద్విసమధికపంచాశ దుదకే 

హుతాశే ద్వాషష్టి – శ్చతురధికపంచాశదనిలే 

దివి ద్విష్షట్త్రింశ-న్మనసి చ చతుష్టష్టిరితి యే 

మయూఖా స్తేషామ ప్యుపరి తవ – పాదాంబుజ యుగమ్ 

🌻. తాత్పర్యముః 

 అమ్మా ! సాధకుని దేహమందు పృధ్వీ తత్వముతో ఉన్న మూలాధారమునందు ఏబది ఆరును,జల తత్వముతో ఉన్న మణిపూరము నందు ఏబది రెండునూ, అగ్నితత్వమగు స్వాదిస్ఠానమునందు అరువది రెండునూ,వాయుతత్వముతో కూడిన అనాహతమునందుఏబది నాలుగునూ,ఆకాశతత్వమయిన విశుద్ధచక్రమునందు డెబ్బది రెండునూ, మనస్తత్వముతో కూడిన ఆజ్ఞాచక్రమందు అరువది నాలుగున్నూ కిరణములు గలవో వాని పై భాగమున ఉండు సహస్రదళ మధ్యనున్న బైందవ స్థానమున నీ యొక్క పాదముల జంట నర్తించును,

15. శరజ్జ్యోత్స్నా శుధ్ధాం – శశియుత జటాజూటమకుటాం 

వరత్రాసత్రాణ స్ఫటికఘటికా పుస్తక కరామ్ 

సకృన్నత్వా న త్వా కథమివ సతాం సన్నిదధతే 

మధుక్షీర ద్రాక్షా మధురిమ ధురీణాః ఫణితయఃll 

🌻. తాత్పర్యముః 

అమ్మా ! శరత్కాలమునందు ఉండు వెన్నెల వలె నిర్మలమయిన శరీరము కల దానవు, పిల్ల జాబిల్లితో కూడిన జడ ముడి ఉన్న కిరీటము కల దానవు, కోరికలు తీర్చు వరముద్ర, భయమును పోగొట్టు అభయముద్ర కల దానవు, స్ఫటిక పూసల జపమాలను, పుస్తకమును చేతుల యందు ధరించిన నిన్ను ఒక్క పరి అయినా నమస్కరించు సజ్జనులకు తేనె, ఆవు పాలు, ద్రాక్ష పండ్ల యొక్క మధురములను అందించు వాక్కులు రాకుండా యెట్లు ఉండును. తప్పక వచ్చును కదా !

కవీంద్రాణాం చేతః – కమల వన బాలాతపరుచిం 

భజంతే యే సంతః – కతిచి దరుణా మేవ భవతీమ్l 

విరించి ప్రేయస్వా స్తరుణ తర శృంగార లహరీ 

గభీరాభి ర్వాగ్భి – ర్విదధతి సతాం రంజన మమీ ll 

. తాత్పర్యముః 

అమ్మా ! కవి శ్రేష్ఠుల చిత్తములనెడి పద్మ వనములకు బాల సూర్యుని కాంతివగు అరుణ అను నామము కల నిన్ను ఏ కొందరు సత్పురుషులు సేవించుచున్నారో వారు బ్రహ్మ ప్రియురాలు అగు సరస్వతీదేవి వలె మిక్కిలి శృంగార రస ప్రధానములతో గంభీరములు అయిన వాక్కులతో సత్పురుషుల హృదయాలను రంజింప చేయు చున్నారు కదా

శ్లో: 17. సవిత్రీభిర్వాచాం – శశిమణిశిలాభంగరుచిభి 

ర్వశిన్యాద్యాభిస్త్వాం సహ జనని సంచింతయతి యఃl 

స కర్తా కావ్యానాం భవతి మహతాం భంగిరుచిభి 

ర్వచోభిర్వాగ్దేవీ – వదన కమలామోదమధురైఃll 

🌻. తాత్పర్యముః

అమ్మా ! చంద్ర కాంత మణుల శిలా కాంతి వంటి కాంతి కలిగి వసిన్యాది అష్ట శక్తులతోనూ ద్వాదశ యోగినులూ కలిగిన నిన్ను ఎవ్వడు చక్కగా ధ్యానము చేయు చున్నాడో అతడు కాళిదాస వ్యాసాదులు మొదలుగా గల మహాత్ముల రచనల వలె మనోహరములయినట్టియు సరస్వతీదేవి ముఖ కమలము యొక్క పరిమళములు గల రచనలు చేయుటకు సమర్ధులు అగుచున్నారు కదా !

శ్లో: 18. తనుచ్ఛాయాభిస్తే తరుణతరణి శ్రీ సరణిభిః దివంసర్వా ముర్వీ మరుణిమ నిమగ్నాం స్మరతి యఃl భవంతస్య త్రస్య ద్వనహరిణ శాలీన నయనాః సహోర్వశ్యా వశ్యాః కతికతి నగీర్వాణ గణికాఃll 

🌷. తాత్పర్యం : 

అమ్మా ! ఉదయపు సూర్యుని శోభను పోలిన శోభ కలిగిన నీ శరీరమును ఎఱ్ఱ దనముతో నిండిన ఆకాశముగా ఎవ్వరు పూజించు చున్నారో అట్టి వారు, తొట్రుపాటు పడుచూ అడవుల యందున్న లేళ్ళ కన్నుల వంటి కన్నులు కల అప్సరసలకు సైతము వశము కారు కదా !

సజ్జనా ఏవ సాధూనాం ప్రథయంతి గుణోత్కరం ౹

పుష్పాణాం సౌరభం ప్రాయస్త నుతే దిక్షు మారుతం ౹౹ 

      సజ్జనులు సాధు సంతుల పెద్దరికాన్ని ప్రచారం చేస్తారు.పువ్వుల సుగంధాన్ని గాలి మాత్ర అన్నిపక్కలకు వ్యాపింపజేస్తుంది.గాలికి సజ్జనులకు ఇక్కడ పోలిక ఉంది.సజ్జనులు గాలిలా సత్కారాయాలు చేయడములో ఎప్పుడూ ములిగివుంటారు.

యథా ఖనన్ ఖనిత్రేణ నరో వార్యధిగచ్ఛతి ౹

యావం గురుగతాం విద్యాఓ శుశ్రుశురధిగచ్ఛతి

యథా ఖనన్ ఖనిత్రేణ నారో వార్యథిగచ్ఛతి

ఏవం గురుగతాం విద్యాo శుశ్రూషురథి గచ్ఛతి ౹౹

        గునపంతో భూమిని లోతుగా తవ్వడం మూలకంగా నీటిని వెతకడములాంటిదే,చదవాలని అనుకున్నవాడు దాన్ని బాగా తెలుసుకుందుకు గురువులలో వెతుకుతాడు.ఎలా మానవుడు గునపంతో భూమిని త్రవ్వి నీళ్లను పొందుతున్నాడో అలా విద్యను ఆశించే విద్యార్థి కూడా గురువుల సేవ చేసి వారి దగ్గర విద్యను పొందుతాడు.

🏵#గీర్వాణభాషితాలు-నెం:128🔥 ఫేస్ బుక్ లో పోస్ట్ చేయబడిన తేదీ:29-12-2023సం.

శ్లోకం:💥

చితా చింతా సమా హ్యుక్తా బిందు మాత్ర విశేషతః l

సజీవం దహతే చింతా నిర్జీవం దహతే చితా ll

      🚩తాత్పర్యం:- చితా(చితి)-  చింతా (మనోవ్యధ) అనే రెండు పదాలలో గుణింతం తేడా వున్నా.. అంటే చింతలో వున్న 'సున్నా' చిత (చితి) లో లేకున్నా....రెండిటి గుణం మాత్రం ఒక్కటే. అదే దహించివేయటం (కాల్చివేయటం).. బ్రతికివున్నన్ని నాళ్ళు కాల్చివేసేది చింత అయితే,. చనిపోయిన తర్వాత కాల్చేది చిత (చితి)

ద్వే పదే మోక్ష బంధస్య, మమేతి, న మమేతి చ l

మమేతి బద్ధ్యతే జంతుః, న మమేతి విముచ్యతే ll                                       

        🚩తాత్పర్యం:-ముక్తికి గానీ, బంధానికి గానీ రెండు పదాలు కారణమౌతున్నాయి. 'మమ' (ఇది నాది) అనుకుంటే అది బంధం. 'న మమ' ( ఇది నాది కాదు) అనుకుంటే మోక్షం.

ఆకార్తెరింగితైర్గత్యా చేష్టయా భాషణేన చ ౹

నేత్రవక్త్రవికారయిశ్చ లక్ష్యతేsoతర్గతం మనః ౹౹

         మనిషిలో ఉన్న మనస్సు,అతని ఇంగిత జ్ఞానం,నడక,మాట,రూపం,పనులు,ఇవన్నీ కన్ను మరియు ముఖం పైన మార్పులతో తెలుసుకోవచ్చు.

అత్యుచ్చపదాధ్యాసా :  పతానాయేత్యర్థశాలినాం శంసత్ ౹

ఆపాణ్డుపతతిపత్రం తరోరిదం బంధనగ్రంథే ౹౹

       చెట్టు మీద నుంచి తెల్లపడిన ఆకు తెగి క్రింద పదుతుంది.ఉన్నత స్థానానికి వెళ్లిన వారంతా కూడా నాలా ముందొక రోజు క్రింద పడతారని విషయాన్ని తెలుపుతుంది.

ఉపదిశతి లోకవృత్తం వితరతి విత్తం వినోదయతి చిత్తం ౹

ఉత్తంభయతి మహత్వం విద్యా హృద్యా సురాజసేవేవ ౹౹

      విద్య లోక వృత్తాంతాన్ని తెలుపుతుంది.ధనం సంపాదించి ఇచ్చేది.మనస్సుకు  ఇష్టమవుతూ, గౌరవం తెచ్చి ఇస్తుంది.ఉత్తమమైన విద్య రాజు సేవల్లా ఇవన్నీ ఇస్తుంది.

ప్రజ్ఞా నవనవో ల్లేఖశాలినీ ప్రతిభా మతా ౹

తదనుప్రాణనాజీవద్ వర్ణనానిపుణః కవి: ౹౹

       నవ్య నవీనముగా చెప్పేంత అర్హత ఉన్న ప్రజ్ఞా శక్తికి ప్రతిభ అని పేరు.అలాగే ఆ ప్రతిభను అనుసరించి జీవం ఉన్నట్టు విషయాలను వర్ణించడములో నైపుణ్యం ఉన్నవాడు కవి. 

నాభ్యుత్థానక్రియా యత్ర నాలాపా మధురాక్షరా: ౹

గునదోషకథా నైవ తత్ర హరమ్యే న గమ్యతే ౹౹

      ఏ స్థలంలో ఎదురుకొనే పని ఉండదో ఎక్కడ మధురంగా అనిపంచే మాటలు ఉండవో ఏ స్థలంలో గుణ దోషాల విచారణ ఉండదో అటువంటి ఇంటికి వెళ్లకూడదు.

1036

న స్నానమాచరేద్భుత్త్వా నాతురోన మహానిశి ౹

న వాసోభిః సహాజస్రం నా విజ్ఞాతే జలాశయే ౹౹🌺

        భోజనం తరువాత స్నానం చెయ్యరాదు.రోగి అయినవాడు స్నానం చెయ్యరాదు.అర్ధరాత్రి వేళ స్నానం చెయ్యరాదు.కట్టిన బట్టలపైన స్నానం చెయ్యరాదు.అలాగే,ఎలా ఉందో చూడకుండా కళ్యాణికట్టలో,బావిలో కూడా స్నానం చెయ్యరాదు.

అదృఢం చ హతం జ్ఞానం ప్రమాదేన హతం శ్రుతమ్ ౹

సందిగ్ధో హి హతో మంత్రో వ్యగ్రచిత్తో హతో జపః ౹౹

       దృఢంగాలేని జ్ఞానం ఉపయోగం లేదు.అలాగే,అజాగ్రత్తలవల్ల విద్య నాశనం అవుతుంది.సందేహం ఉంటే మంత్రము లభించదు.మనస్సు గాయమైతే చేసిన జపం కూడా ఫలము ఇవ్వదు.

స్వాధీనం సమతిక్రమ్మ మాతరం పితరం గురుం ౹

అస్వాధీనం కథం దైవం ప్రకార్తెరభిరాధ్యతే ౹౹

      తల్లి తండ్రి గురు ఈ ముగ్గురు ప్రత్యక్షంగా కనబడే దేవుళ్ళు.వీరిని మీరి కళ్ళకు కనబడని దేవుళ్లను ఆరాధించే విధానం ఏమైనా ఉందా?

 పూర్వ జన్మ సుకృతాలు ఆయుః కర్మ చ విత్తంచ విద్యా  నిధనమేవ చ ౹ 

పంచైతాని హి సృజ్యంతె గర్భస్యైవ దేహినః ౹౹

      ఈ ఐదు విషయాలు శిశు తల్లి గర్భంలో ఉండగానే నిర్ణయం అవుతుంది.

𝕝𝕝 శ్లో 𝕝𝕝 వైరాయతే సుహృద్భావః ప్రదానం హరణాయతే|

దర్పభూతాభిభూతస్య విద్యామౌర్ఖ్య శతాయతే||

𝕝𝕝తా𝕝𝕝 గర్విష్టియైనవాడికి - స్నేహభావం శత్రుత్వంలా అవుతుంది. దానం దొంగతనంవలె అవుతుంది, జ్ఞానం నూరింతల మూర్ఖత్వం అవుతుంది. కాబట్టి ఎట్టి పరిస్థితులలోనూ గర్వాన్ని దరిచేరనీయరాదని భావము. (దర్పదలనమ్) (సుభాషితరత్నకోశః)

-

మూలచ్చేదం రిపో :  కుర్యాదథవా న ప్రకోపయేత్ ౹

అన్యథాసౌ వినాశాయ పాదస్పృష్ట ఇవోరగః

      శత్రువు మూలాన్ని నాశనం చెయ్యాలి.లేకపోతే కెలకడం తగదు.కాలుతో పాముని తొక్కినట్టే మన వినాశానికి కారణం అవుతాడు.

 1017

కన్యా వరౌతే రూపం మాతా విత్తం పితా శృతమ్ ౹ 

బంధవా : కుల మిచ్ఛంతి మ్మిష్టాన్నం ఇతరే జనాః ౹౹

       పెళ్లి అంటే కన్య వరుడు అందంగా కావాలని ఇష్టంగా అనుకుంటుందిత.తల్లి ఐశ్వర్యం ఇష్ఠం పడుతుంది.తండ్రి వరుడు ఎంత తెలివైన వాడని గమణిస్తాడు.బంధువులు కులం ఏదని చూస్తారు.ఇతరులు మంచి భోజనం దొరికితే చాలు అని చూస్తారు.

- 1018

అహో దుర్జనసంసర్గాన్మా సహానిః పదే పదే ౹ 

పావకో లోహసంగేన ముద్గరైరభిహన్యతే ౹౹🌺

           దుర్జునుల దురంతాలవల్ల పదే పదే మానవుల హాని జరుగుతుంది.ఇనుము అగ్నితో చేరడము వల్ల సుత్తి దెబ్బలు అనుభవించ వలసి వస్తుంది.

వరమంధగుహాహిత్వం కిలాంతః కీటతా వరం ౹

వరం మరౌ పంగుమైగో న గ్రామ్యజన సంగమః ౹౹

      చీకటి నిండిన గుహలో పాములా ఉండటం మంచిది,శిలలోపల పురుగుల ఉండటం ఉత్తమము.ఎడారిలో కుంటే ఒంటెలా ఉండటం ఉత్తమం.అయితే నీచమైన మనుష్యల మధ్య బ్రతికే బ్రతుకు దుర్లభము.

అసహాయః సమర్తోsపి న జాతు హితసిద్ధయే ౹

     వహ్నిర్వాతవిహీనో హి బుసస్యాపి న దీపకః ౹౹

      సహాయం లేకపోతే ఎవరూ ఇష్టాన్ని సాధించ లేరు.గాలి లేకపోతే నిప్పు పొట్టుని కూడా కాల్చలేదు.

- 1021

అనాగతావిధానం తు కర్తవ్యం శుభమిచ్ఛతా ౹

ఆపదాశంకమానేన పురుషేణ విపశ్చితా ౹౹

     అనర్ధాలు ఎదురవుతాయి అనే సందేహం ఉన్నప్పుడు శుభాన్ని ఆశించే బుద్ధిమంతుడు ముందుగా అవసరము ఉన్న పరిహారాలను గురించి ఆలోచన చెయ్యాలి.

విప్రో వృక్షస్తస్య మూలం చ సంధ్యా  వేదః శాఖా ధర్మకర్మాణి పత్రం |

తస్మాన్మూలం యత్నతో రక్షణీయం   ఛిన్నే మూలే నైవ శాఖా న పత్రం ||

- చాణక్య నీతి 10.13

భావం: బ్రాహ్మణుడు చెట్టు వంటివాడు; అతని సంధ్యావందనం మూలం, అతని వేద పఠనం శాఖలు మరియు అతని నిత్య నైమిత్తిక ధర్మకర్మలు ఆకులు. అందువలన ఆ వృక్ష మూలాన్ని (సంధ్యావందనాన్ని) సంరక్షించడానికి కృషి చేయాలి. ఎందుకంటే మూలం నాశనమైతే కొమ్మలు, ఆకులు ఉండవు. చెట్టుమొత్తం నాశనమైపోతుంది.🙏

జ్వలితం న హితణ్యరేతసం చయమాస్కందతి భస్మానాం జనః ౹

అభిభూతిభయాదసూనతః సుఖముజ్జంతి న ధామ మానినః ౹౹

(సంగ్రహం)

       ప్రజలు బూడిదను తొక్కుతారు.అయితే ప్రజ్వలించే అగ్నినికి దగ్గరగా కూడా తిరగరు.అలాగే అభిమానులు అవమానం భయంతో ప్రాణమైన వదులుతారే కానీ తమ తేజస్సు వదలరు.

కారణాన్నిత్రతాం యాతి కారణాదేతి శత్రుతాం ౹ 

తస్మాన్మిత్రత్వమేవాత్రా యోజ్యం వైరం న ధీమాతా ౹౹ 

      ఏదో కారణం ద్వారా స్నేహం అవుతుంది.అలాగే ఏదో కారణం వల్ల వైరత్వం ప్రారంభం అవుతుంది.అలాగై ధీరుడైన వాడు స్నేహం మాత్రం ఉంచుకోవాలి.వైరత్వంతో కాదు

ఆపత్కాలే తు సంప్రాప్తే యన్మిత్రం మిత్రమేవ తత్ ౹

వృద్ధికాలే తు సంప్రాప్తే దుర్జనోsపి సుహృద్భవేత్ ౹౹ 

       అపత్కాలములో ఎవరు మిత్రులు ఆవుతారో అతనే నిజమైన స్నేహితుడు.ప్రసిద్ధికి వచ్చినపుడు దుర్జునుడు సహితా మిత్రుడు అవుతాడు.

1025

ఆయుశః క్షణ ఏకోsపి న్ తుల్య: స్వర్ణకోటిభిః ౹

స వ్యథా నీయతే యేన ప్రమాదః సుమహానయమ్ ౹౹

       కోటి రూపాయల ఆస్తి ఉన్నా ఒక్క క్షణం ఆయుష్షుకు సమం రాదు.అలాగై వ్యథా సమయం గడిపితే చాలా పెద్ద ప్రమాదమే మనకి ఎదురవుతుంది.

130..ద్వే పదే మోక్ష బంధస్య, మమేతి, న మమేతి చ l

మమేతి బద్ధ్యతే జంతుః, న మమేతి విముచ్యతే ll                                       

 తాత్పర్యం:-ముక్తికి గానీ, బంధానికి గానీ రెండు పదాలు కారణమౌతున్నాయి. మమ' (ఇది నాది) అనుకుంటే అది బంధం. 'న మమ' ( ఇది నాది కాదు) అనుకుంటే మోక్షం.

130 (a)చితా చింతా సమా హ్యుక్తా బిందు మాత్ర విశేషతః l

సజీవం దహతే చింతా నిర్జీవం దహతే చితా ll

తాత్పర్యం:- చితా(చితి)-  చింతా (మనోవ్యధ) అనే రెండు పదాలలో గుణింతం తేడా వున్నా.. అంటే చింతలో వున్న 'సున్నా' చిత (చితి) లో లేకున్నా....రెండిటి గుణం మాత్రం ఒక్కటే. అదే దహించివేయటం (కాల్చివేయటం).. బ్రతికివున్నన్ని నాళ్ళు కాల్చివేసేది చింత అయితే,. చనిపోయిన తర్వాత కాల్చేది చిత (చితి)

131..ఆకార్తెరింగితైర్గత్యా చేష్టయా భాషణేన చ ౹

      నేత్రవక్త్రవికారయిశ్చ లక్ష్యతేsoతర్గతం మనః ౹౹

         మనిషిలో ఉన్న మనస్సు,అతని ఇంగిత జ్ఞానం,నడక,మాట,రూపం,పనులు,ఇవన్నీ కన్ను మరియు ముఖం పైన మార్పులతో తెలుసుకోవచ్చు.

132..అత్యుచ్చపదాధ్యాసా : పతానాయేత్యర్థశాలినాం శంసత్ ౹

     ఆపాణ్డుపతతిపత్రం తరోరిదం బంధనగ్రంథే ౹౹

       చెట్టు మీద నుంచి తెల్లపడిన ఆకు తెగి క్రింద పదుతుంది.ఉన్నత స్థానానికి వెళ్లిన వారంతా కూడా నాలా ముందొక రోజు క్రింద పడతారని విషయాన్ని తెలుపుతుంది.

133..ఉపదిశతి లోకవృత్తం వితరతి విత్తం వినోదయతి చిత్తం ౹

     ఉత్తంభయతి మహత్వం విద్యా హృద్యా సురాజసేవేవ ౹౹

      విద్య లోక వృత్తాంతాన్ని తెలుపుతుంది.ధనం సంపాదించి ఇచ్చేది.మనస్సుకు  ఇష్టమవుతూ, గౌరవం తెచ్చి ఇస్తుంది.ఉత్తమమైన విద్య రాజు సేవల్లా ఇవన్నీ ఇస్తుంది.